28 Nisan 2011 | TEKNÄ°K MAKALE 25. Sayı (Mart-Nisan 2011)

Haluk Çoban /Türk Loydu Sörveyör Cevat Yardımcı / Sörveyör Zeynep Tacar / Stajyer
Haluk Çoban /Türk Loydu Sörveyör
Cevat Yardımcı / Sörveyör
Zeynep Tacar / Stajyer
94/25/EC Gezi Tekneleri Yönetmeliği’ne uygun olarak inşa edilen ve boyları 24 m’den küçük yat ve gezi teknelerinde kullanılacak kapı, kaporta, pencere ve lumbuzların da aynı yönetmelik çerçevesinde uygunluk değerlendirme işlemine tabi tutulması ve sonuç olarak gerekli Uygunluk Beyanı’na sahip olmaları gerekmektedir. Söz konusu teçhizatlar Avrupa Birliği tarafından yetkilendirilmiş Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları tarafından uygunluk değerlendirmesine tabi tutulur ve ISO 12216 nolu standart gereklerine uygun olarak, imalat sırasında ve sonrasında, gerekli kontroller ve testler gerçekleştirir.

Bu çalışmada boyu 24 m’den küçük yat ve gezi teknelerinde kullanılacak lumbuz, pencere ve kaportaların seçimi, üretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar ve üretim aflamasındaki testler, tekneye montajı ve montajından sonra yapılması gereken testler incelenmifltir.

Temel Gereklilikler
Bahsedilen bu teçhizatların bulunacakları konumlar, diğer standartların (örneğin stabilite ve yüzebilirlikle ilgili) isteklerini de karşılamalı, ayrıca teçhizatta kullanılan cam, çerçeve ve bağlantı parçaları bu standartta istenen mukavemeti sağlamalıdır. Kapatma düzenekleri yanlışlıkla açılmayı engelleyecek şekilde olmalıdır.

Tanımlar
Teçhizat: Teknenin gövdesinde ya da üst yapısında bir açıklığı kapatmak üzere kullanılan, bir plakadan ve muhtemelen bir çerçeve sisteminden oluşan donanımdır.

Plaka: Saydam olan malzeme tabakasıdır. Tekneye direkt monte edilebildiği gibi çerçeve sistemiyle de monte edilebilir.

Tasarım Sınıfı: Teknenin çalışacağı düşünülen deniz ve rüzgar koşullarının tanımıdır. Teçhizatların seçiminde teknenin tasarım sınıfı önemli rol oynamaktadır.

Tasarım Sınıfı A: Rüzgarın 8 kuvveti aştığı ve dalgaların 4 m’yi aşan (kasırga gibi olağan dışı durumlar hariç) durumlar için tasarlanan tekneler.

Tasarım Sınıfı B: Rüzgarın 8 şiddeti aştığı ve dalgaların 4 m’ye ulaştığı durumlar için tasarlanan tekneler.

Tasarım Sınıfı C: Rüzgarın 6 şiddete kadar olduğu ve dalgaların 2 m’ye ulaştığı durumlarda kıyıya yakın sularda, geniş körfezlerde, nehir ağızlarında, göllerde ve akarsularda seyahat etmek üzere tasarlanan tekneler.

Tasarım Sınıfı D: Korunaklı sularda, küçük körfezlerde, nehir ağızlarında, göl, akarsu ve kanallarda rüzgarın 4 şiddete kadar olduğu ve dalga yüksekliğinin 0,5 m’ye kadar ulaştığı durumlar için tasarlanan tekneler.

Su Geçirmezlik: Bir teçhizatın tekneye su girişini önleme kapasitesidir. Su basmalarını önlemek amacıyla, tüm teçhizatlar kapalı durumda su girişini engellemek üzere tasarlanmalı ve monte edilmelidir.

Minimum Su Geçirmezlik Derecesi: Gerekli minimum su geçirmezlik derecesi teknenin tasarım sınıfına bağlıdır.

Su geçirmezlik Derecesi: Suya maruz kalma koşullarına göre teçhizatın suyun girişine engel olma kapasitesi.

Su geçirmezlik derecesi 1: Sürekli su altında bulunma durumuna karşı korumalı

Su geçirmezlik derecesi 2: Geçici olarak su altında bulunma durumunda korumalı

Su geçirmezlik derecesi 3: Serpintiye karşı yapılan korumalı

Su geçirmezlik derecesi 4: Düşey ile15° açıya kadar gelen su damlalarına karşı korumalı

Su Geçirmezlikle İlgili İlave Gereklilikler
-     Bölge I’de sürgülü teçhizatların kullanılmaması gerekir.
-     Trimaranların dış gövdelerindeki güvertelerde kullanılan kaportaların sürgülü olmaması gerekir.

Teçhizatın Bulunduğu Bölgeler
Bölge 1: Su hattı üzerinde kalan gövde kenarları, yani (güverteli teknelerde) üst güverteyle kesişme noktasına kadar olan bölüm veya (güvertesiz veya kısmi güverteli teknelerde) gövde üst kenar çizgisine kadar olan kısım, fakat sadece aşağıda açıklanan üst sınır şartına kadar:

-     Su hattı çizgisinin arka yarısından hS yüksekliğinde çizilmiş yatay hat
-    Su hattı ortasında hS yüksekliğinden başlayıp su hattı önünde 1,2 hS     yüksekliğine kadar çıkan eğik çizgi
-     Tek gövdeli yelkenli teknelerde hS=LH/12
-     Motorbot, yelkenli katamaranlar ve yelkenli trimaranların orta gövdesinde hS=LH/17 dir.
Not: Yelkenli trimaranların dış gövdelerinin tamamı Bölge 1’de kabul edilecektir.
1: Bölge 1
2: Bölge 2b

Bölge 2a: Bölge I’in dışında kalan, insanların yürüyebileceği, basabileceği güverteler, kamaralar, kokpit tabanları gibi boyuna yönde yatayla 25°den az eğim yapan bölgeler, ve tek gövdeli yelkenli teknelerde enine doğrultuda yatayla 50°den az eğimli bölgeler, çok gövdeli teknelerde ise 25°den az eğim yapan bölgeler

Bölge 2b: Bölge 1’e dahil olmayan tekne yan alanları. Eğer tanıma uyuyorsa aşağıdaki bölgeler ilave edilebilir.

-     Her türlü teknenin aynası
-     Çok gövdeli teknelerde, eğer su kesimi üzerinde yerleştirilmişlerse enine tülanilerin arka yüzleri

Not: Su kesiminin altındaki alanlar bu uluslararası standartın kapsamında değildir.

Not 2: İnsanların bastıkları hatta kazara bastıkları ya da ayakta durdukları yerler Bölge 2a olarak kabul edilecektir. Örnek: İnsanların ayakta durabilecekleri veya yelkenlere erişebilecekleri yelkenli tekne kamara üstleri

Not 3: İnsanların normalde ayakta durup basmayacakları kamara alanları Bölge 2a’ya ait olmayıp Bölge 3’e aittir. Örnek: Motor teknesinin köprü üstü, normal çalışma güvertesi alanının dışındadır.

Bölge 3: 1. ve 2. Bölge dışındaki alanlar. Örnek: 2. bölgeye ait olarak kabul edilemeyen kamaralar, güverteler veya kokpit tabanları.

Not: Bazı tekne tiplerinde III. bölge özel bölgelere bölünebilir. Örneğin, motorbotlarda kamara önü ve kamara kenarları.

Bölge 4: Bölge 3’ün direkt darbe veya dalga darbesi yüklerinden korunan alanları. Örnek: Kokpit kenarları, kamaraların dışında kalan alanlar bölge 4’te kabul edilebilir. Denizin darbesine karşı olan koruma imalatçı tarafından göz önüne alınacaktır.

Plaka Malzemeleri
Plakalar aşağıdaki malzemelerden yapılabilir:
- Transparan, parlak malzeme, örneğin polimetilmetakrilat (PMMA), polikarbonat(PC), temperlenmiş cam, kimyasal olarak takviyelendirilmiş cam ya da lamine cam
- Transparan olmayan, örneğin kontrplak, cam elyaf takviyeli termoset plastik, alüminyum alaşımları, çelik ya da yukarıda bahsedilen malzemelerle dayanıklılık ve rijitlik açısından eşdeğer olan başka malzemeler.
Monolitik camlar sadece temperlenmiş camdan ya da kimyasal takviyeli camdan yapılmış olmalıdır. Lamine camı oluşturan tabakalar herhangi bir tip camdan yapılabilir.

Bölge 1’de Bulunan Teçhizatlar
Tekne tam yüklü durumda, dik bir pozisyonda ve kullanıma hazırken, açılan teçhizatların alt kenarı su hattından en az 200 mm yukarıda olmalıdır. Herhangi bir teçhizatın küçük desteklenmeyen boyu 300 mm’yi geçmemelidir. Bu istekler çok gövdeli yelkenli yatların kaçış kaportalarına ya da özel tasarlanmış kaçış kaportalarına uygulanmaz.

Açılış Yönü: Açılan tüm teçhizatların içeri doğru açılması gerekir. Çok gövdeli yatların kaçış kaportaları ya da özel tasarlanmış kaçış kaportaları bu kurala uymak zorunda değildir.

Koruma: A ve B tasarım sınıfı teknelerde, plakanın ya da çerçevesinin hiçbir parçasının gövdeye olan dikey teğet hattının dışında kalmaması gerekir.

1: Doğru uygulama: Teğet lumbuzun dışında kalmış
2: Yanlış uygulama: Teğet lumbuzun içinde kalmış. Lumbuzun bir çukurun içinde kalması ya da kaplama tarafından korunması gerekir.

Bölge 1’deki Plakalar
1. Bölgede Kullanılacak Teçhizatların Plakalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler: Şekildeki görüldüğü gibi basit desteklenmiş plakalar

- A ve B tasarım sınıfı tek gövdeli yelkenlilerde ve A tasarım sınıfı çok gövdeli yelkenlilerde
- A tasarım sınıfı motorbotlarda kullanılmamalıdır.

Diğer tip teknelerde ve tasarım sınıflarında, aşağıda belirtilen istekler karşılandığı sürece basit desteklenmiş plakalar kullanılabilir.

-     Malzemenin PMMA ya da PC (polimetilmetakrilat ya da  polikarbonat) olması
-     Plakayı sabitleyen bağlantı elemanlarının arası 250 mm’den fazla olmaması
-     Cam kalınlığının aşağıdaki formülle hesaplanan kalınlığın 1,3 katı kadar olması

Burada;

tr:    Temel plaka kalınlığı (mm)
b:     Dikdörtgen cam plakanın  desteklenmeyen kısa kenarının boyu (mm)
kc:   Eğrilik katsayısı (boyutsuz)
kr:    Gerilme hesabı için plakanın en-boy oranı katsayısı
Y:    Basınç azaltım faktörü (boyutsuz)
p:    Temel dizayn basıncı (Pascal)
sa:   Malzemenin izin verilen eğilme gerilmesi (Pascal)

Bölge 2a’daki Teçhizatlar
Motorbotlarda bölge 2a’da monolitik ya da lamine camların kullanılması kısıtlama olmaksızın kabul edilir ancak yelkenli teknelerde bazı kısıtlamalar mevcuttur. Plaka, yüksek darbe dayanımlı cam olmadıkça ya da teçhizat kör kapakla desteklenmedikçe monolitik ya da lamine camlar yelkenli teknelerde baş yelken direğinin önünde kullanılamaz.

Yanlışlıkla Basma Testi: Test, kaporta boyutlarının iki katı büyüklükteki düz, rijit plakaya monte edilmiş mafsallı güverte kaportası üzerinde yapılır. Kaporta, maksimum açılma pozisyonuna kadar herhangi bir açıyla açılır, kaportanın dış kenarında herhangi bir yere kalıcı deformasyon ve zarar vermeyecek şekilde 750 N kuvvet uygulanır. Uygulanan bu kuvvet sonucu kapanır ve kaportayı açık tutan sistem zarar görebilir. Kaportanın bütünlüğü bozulmamışsa, kapanma ve su geçirmezlik özelliği bozulmamışsa kaportanın bu testi geçtiği düşünülür.

İp Sıkıştırma Testi: Yanlışlıkla basma testindeki düzeneğe ilaveten 14 mm 3 telli polipropilen ip yardımıyla, ip iki tarafından sıkıştırılarak test yapılır. Kaportada kalıcı deformasyon yoksa, çerçevesinde ya da mafsallarında bozulma yoksa testi geçtiği kabul edilir.

Kaporta ve Mafsal Dayanıklılık Testi: Test yine aynı düzenek kullanılarak ve kaporta 90° açık iken yapılır. Paralel ve zıt yönlü 200 N’luk iki kuvvetle kaportanın açılan kısmındaki köşelere burulma momenti uygulanır. Kaportada kalıcı deformasyon yoksa, çerçevesinde ya da mafsallarında bozulma yoksa testi geçtiği kabul edilir.

Plaka ve Çerçevenin Birleştirilmesi
Plakalar ve çerçeveler mekanik olarak, yapıştırılarak ya da elastomer (lastik conta) vasıtasıyla birleştirilebilir. Bu yöntemlerle birleştirilmiş tüm sistemlerin su geçirmezliği sağlaması ve normal operasyon basıncına dayanması gereklidir.
Yarı-Sabit Plakaların Birleştirilmesi: Mekanik sistemlerde eğilmeye dayalı parazit gerilme, sıcaklık değişimleri, gerilme yığılması ya da gerilim artışı görülmemelidir.
Yapıştırılmış Plakaların Birleştirilmesi: Yapıştırılmış bağlantıların güneş ışınlarına (UV, sıcaklık) ve tüm çevresel faktörlere ya da kimyasal temizleyicilere karşı dayanıklı olmaları gerekir. Yapıştırılmış bağlantılara iç basınç testi ve ayrılma testi uygulanmalıdır. Üreticinin yapıştırma prosedürüne uyulmalıdır.

Kilitleme Sistemi
Tüm teçhizatların, en azından içeriden kumanda edilebilecek, kendilerini kapalı konumda tutabilecek bir kilitleme sistemine sahip olmaları gerekir. Kapılarda kilitleme sistemi iki taraftan da kumanda edilebilir olmalıdır.

Kör Kapaklar
Bir kör kapağın tüm parçaları tüm birleştirme isteklerine uygun olmalıdır. Bölge 1’deki pencerelerin kör kapakları eğer gerekliyse, teçhizata, çerçevesine ya da direkt olarak tekneye kalıcı bir şekilde bağlanmalıdır. Pencerenin açılan kısmında bir bozukluk olsa dahi çalışabilir durumda olmalıdır.

Testler
Basınç ve Su Geçirmezlik Testleri
Prefabrik Teçhizatlar İçin Basınç Testi
Bu test tekneye takılmadan önce tüm prefabrik teçhizatlar için yapılabilir. Her tip prefabrik teçhizat örneği 3 dakika boyunca uygun bir basınç havuzunda test edilmelidir.

-    Bölge I için 35 kPa
-    Bölge II için 14 kPa
-    Bölge III için 0,5pY
p:    Temel dizayn basıncı
Y:    Basınç azaltım faktörü

Test süresince hiçbir sızıntı ya da kalıcı deformasyon görülmeyecektir. Yüksek basınç değerinde testi başarıyla geçen parçalar için daha düşük basınçlardaki testi uygulamaya gerek yoktur. Bu test sürgülü kapılara uygulanmayabilir fakat su geçirmezlik testi her parçaya uygulanmalıdır.

Su Geçirmezlik Testi
Bu test teçhizatın tekneye monte edilmesinden sonra yapılmalıdır.

Su geçirmezlik derecesi 2 ve 3’ün belirlenmesi
Teçhizat, teknenin dışında duran bir su jeti ile test edilir. Yatay teçhizatlar ya da yatayla 45° açıya kadar olan teçhizatlar için şekil A’ya uygun şekilde; dikey teçhizatlar için ya da dikeyle 45°ye kadar açı yapan teçhizatlar için şekil B’ye uyulur.

Su jeti en az dakikada 10 litre kapasitede yoğun ince su veren bir su jeti olmalıdır. Teçhizatın tüm dış kenarlarından 0,05 m içinde yer alan bölge içindeki her yer su jeti tarafından ıslatılmalıdır. Püskürtme en az 3 dakika sürmelidir. Bu süre sonunda giren su aşağıdaki miktarı aşmamalıdır.

-Su geçirmezlik derecesi 2 için 0,05 litre
-Su geçirmezlik derecesi 3 için 0,5 litre
Su geçirmezlik derecesi 4’ün
belirlenmesi
Eğer teçhizat şekil B’ye göre test edilmediyse, teknenin dışında bulunan püskürtme nozuluyla şekil C’ye göre test edilmelidir. Nozul şiddetli yağmuru simüle etmektedir. Belli bir su basıncı tanımlanmamıştır. Püskürtme işlemi en az 3 dakika sürmelidir. Bu süre sonunda giren su 0,5 litreyi geçmemelidir.

Yapıştırma Testleri

İç Basınç Testi
Test düzeneği, 0,02 m2 ile 0,16 m2 arasında desteklenmeyen alana sahip düz bir plakanın, üreticinin kullandığı destek malzemesi ve aynı birleştirme prosedürü  kullanılarak yapıştırılmasıyla elde edilir.
Test uygun bir test tankında yapılır. Yapıştırma alanına bağlı olarak hesaplanan bir basınç uygulanarak 3 dakika beklenir ve test sonucunda yapıştırma bağlantısında herhangi bir hasar ya da herhangi bir sızıntı işareti görülmüyorsa testten geçildiği kabul edilir.

Ayrılma Testi
300 mm x 25 mm aynı malzemeden yapılmış 2 test parçası birbirine yapıştırılır. Zıt yönlü, eşit büyüklükte iki F kuvveti uygulanır. F kuvveti, parçanın kırılma ya da kalıcı deformasyona uğrama noktasına kadar uygulanır.

-     Test parçalarından biri, yapıştırma bağlantısından önce akarsa ya da  kırılırsa,
-     Testten sonra yapıştırma bağlantısında herhangi bir kırılma ya da kalıcı deformasyon görülmüyorsa
-     Yapıştırma bağlantısı test parçalarından birinden ayrılıyorsa ve parçanın bazı kısımları kopuyorsa test geçilmiş kabul edilir.

Bu çalışmada söz konusu teknelerde kullanılacak teçhizatların kullanım yerleri ve sahip olmaları gereken özelliklere özet olarak değinilmiştir, daha ayrıntılı bilgi edinmek için ISO 12216 no’lu standartın incelenmesi tavsiye edilir.

 

---

R E K L A M