TEKNİK bu çubuğu toprağa sağlam bir şekilde irtibatlandıran sağlam bir kablodan oluşur. Önleme fonksiyonu, çubuğun yakınlarında birikmeye başlayan elektrik şaıjlarının, yıldırımı oluşturacak yoğunluğa ulaşmadan, çubuk vasıtasıyla toprağa iletilmesi ve böylece ele yıldırımın oluşmasına engel olması prensibine dayanır. Şarj birikimi, önleme cleşaıjından daha hızlı olursa veya çok şiddetli fırtınada çok hızlı hareket eden çok yüklü bulutlar, direğimize yanaşırsa, direğe, armaya ve tekneye saldırıp, ortalıkta ne yapacağı belli olmayan şerareler dolaşacağına, paratoner kablosundan toprağa (denize) iletilir. Modern paratonerler, sadece çubuk şeklinde yapılmayıp, etrafındaki havayı ionize ederek iletkenliğini anıran radyoaktif paratonerler; patentli "fırça" şeklinde paratonerler ve benzerleri ele muhtelif kullanım amaçları için günümüzde imal edilmekte. Uygulama prensiplerini incelemeden önce, fizikte "Faraday kafesi" olarak bilinen kuralı hatırlamakta da yarar var. Fizik bilgini Michael Faraday'ın keşfettiği elektrik akımları, iletkenlerin dış yüzeylerinden akar. Dolayısıyla bir kuş kafesini, yüksek akım geçiren bir devrenin bir kısmı olarak donatırsak, kafesin içindeki kuşu elektrik çarpmaz. lşte, yelkenli bir teknede yapılması gereken de, bu fizik kuralından yararlanmak ve seyrek de olsa bir Faraday kafesini oluşturmak. Burada, konuya bir ekleme yapalım ve yıldırımdan kaynaklanan akımın tek bir çizgi halinde akmadığını, ve ana "yoldan" küçük yan atlamalar da yaptığını, ve bu yan atlamalardan da korunmak gerektiğini hatırlayalım. Ana çizginin binlerce Amper mertebesinde olduğunu göz önünde tutarsak, yan atlamaların büyüklüğü ortaya çıkar. Şimdi, uygulamanın nasıl yapılması gerektiğine bakalım. Faraday kafesi nasıl oluşturulur? Yelkenli bir teknenin, direk cundasında bulunan, metal şapka veya daha iyisi şapkaya sağlamca bağlanmış olan bir bayı·ak direği, ideal bir paratoner çubuğu oluşturur. Teknenin sabit armasını oluşturan ve direk cundasından inen tüm sabit arma çarımhları, istralyalan ise hem topraklama devresini tamamlayan iletkenler, hem de bu hacmin içinde kalan alanı koruyan Faraclay kafesini teşkil eder. Şimdi, yapılması gereken, çarmıh ayaklarına kadar gelen bu iletkenler topluluğunu, denize (yani toprağa) irtibatlandırmak. Bunun için, cundadan inen bütün çarmıh ve ıstralyaların çarmıh ayaklarını tek tek, tekne boyu- / AĞIRLIK SAPLAMASI ,-----r SOMUN PASLANMAZ Ç YAYLI RONDELA PASLANMAZ Ç. PUL PAPUÇ I 1 5 c:::::=ı I : c:::::=ı PAPUÇ Ç c:::::=ı 1 1 c:::::=ı ----- PASLANMAZ Ç. PUL -;::=~===::;;;:::::::=::::;_ --------------- AĞIRLIK SOMUNU } DÖŞEK KAPLAMA OMURGA VE YAĞMA AĞIRLIK (SALMA) (Şekil 1 ) AĞIRLIK BAĞLANTISI Paratoner sisteminde bağlantılann preslenmiş ve lelıimlenmiş sağlam pabuçlarla ve sağlam paslanmaz çelik cıvatalarla yapılmasına dikkat edilmeli. Çift direkli telınelerde, Lopralılanıa işlemi lıer ilıi direğin de çarmı/ı ve istralyalanııa aynen uygulcııımalı. na göre en az 25 mm' , tekne boyu büyüdükçe de 35 111111 2 veya 50 mm' kesitinde, kalay kaplı ve izoleli, kaliteli cinsten "marine" tipi bir kablo ile uygun bir ağırlık saplamasına bağlamak gerekir. Bu işlem sırasında, a.) Kablonun, keskin köşe yapmadan ve teknenin dış gövde yüzeyine mümkün olduğunca yakın döşenmesine; b.) En az 30 cm de bir bulunduğu yere sağlam kroşelerle tespit edilmeli. Unutmayalım, buradan binlerce amper geçebilir ve bu akım, kablomuzun kendisini bir motor sargısı sanarak kuvvetle hareket etmek istemesine yol açar; kablonun kamçılanarak kopması felakete neden olabilir. c.) Bağlantıların preslenmiş ve lehimlenmiş sağlam pabuçlarla ve sağlam paslanmaz çelik cıvatalarla yapılmasına dikkat etmeliyiz. (Bakınız: Şekil 1 Ağırlık Bağlantısı) Çift direkli teknelerde, topraklama işlemi her iki direğin de çarmıh ve istralyalarına aynen uygulanır. Güverte hizasında, yan atlamalara engel olmak amacıyla, çarmıh ayaklarımızı da, ayı11 çapta, aynı cins bir kablo ile, güvene altında ve güverte seviyesine mümkün olan en yakın bir seviyede, aynı prensipleri kullanarak bir çember şeklinde birleştirmeliyiz. (Bakınız: Şekil 2 Çarmıh ve ıstralyaların Topraklanması) Daha sonra ela, insanların tutunabileceği yelken vinci, vardavela puntellerinin her biri ve dümen dolabı gibi tüm madeni güverte aksamını, 10 mm2 kesitli bir kablo ile, çemberimizin en yakın noktasına, yüne pabuçlarla bağlayıp, bütün bu aksamın eş elektriksel potansiyelde olmasını sağlayarak, yan atlamalara karşı da tedbirlerimizi tamamlamalıyız. Ağırlığa bağlamış olduğumuz sistemimizin, ağırlık madeninin üzerinin boya, macun, poliester, epoksi gibi malzemeler ile kaplı olduğundan, tam bir iletim sağlayamayacağı hemen aklımıza gelebilir. Yıldırımın düşmesi her ne kadar bu koruyucu malzemeyi delip denize iletimi sağlarsa da, yıldırım öncesi önleyici tedbirimizi tamamlamak amacıyla, sistemimize küçük 44 • Boat Bııildel' Tiil'kiye MAYIS· HAZIRı\N'07 /SAYI 03
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=