24 AÄŸustos 2016 | ÃœRÃœN 57. Sayı (Temmuz-AÄŸustos 2016)

Manevra pervaneleri yeni üretim teknelerin çoğunda standart donanımda yer alıyor. Peki eski teknemizde gıcır gıcır bir yeni modelin kıvraklığını yakalamak istiyorsak nasıl bir model seçmeli ve nelere dikkat etmeliyiz?
Manevra pervaneleri yeni üretim teknelerin çoğunda standart donanımda yer alıyor. Peki eski teknemizde gıcır gıcır bir yeni modelin kıvraklığını yakalamak istiyorsak nasıl bir model seçmeli ve nelere dikkat etmeliyiz?

Selim Yalçın
Denpar Makina

Manevra pervaneleri, 1970’lerin sonlarından bu yana kullanımda olsa da Türkiye’de 1995’ten sonra yaygınlaşmaya başladı. Bunun sebebi, marina doluluk oranlarının artması ve manevra alanlarının kısıtlanması. İnşa edilen teknelerin yüzde 90’ında standart olarak sunulmaya başlanan manevra pervanelerinin ‘olmazsa olmazlar’ listesine çoktan girdiğini söyleyebiliriz.

Piyasada üç çeşit manevra pervanesi bulunuyor; tünelli, katlanır (Retractable) ve dıştan takma modeller (Exturn). Hangisinin uygulanacağı, tekne sahibinin taleplerine ve tekne tipine göre belirlenir. Teknenin draftı (su hattı derinliği) düşükse, pruvada tünel için yeterli yer olmayabilir. Bu durumda diğer iki seçenek olan katlanır ya da dıştan takma manevra pervaneleri düşünülür. Dıştan takma modeller yaklaşık 20 metreye kadarki teknelerde uygulanabilir, yani teknenizin su derinliği az ama boyu 20 metreden fazla ise tek seçeneğiniz katlanır modeldir. Katlanır modeller, daha çok yelkenli teknelerde tercih ediliyor. Bunun nedeni ise tünelden ve dıştan takmalardan kaynaklanan sürat kayıplarını önlemek. Katlanır modeller su hattı derinliği tünelli model için yeterli olmayan motor yatlarda da kullanılabilir.

Elbette pervaneyle birlikte tahrik sistemine de karar vermek gerekir. DC, AC ve hidrolik olmak üzere üç çeşit tahrik sistemi mevcuttur. DC pervaneler, 30 metreye kadar olan teknelere uygulanabilir. 30 metre ve üzerinde genelde AC ve hidrolik pervaneler kullanılır. Hidrolik manevra pervanelerinin DC modellere göre kullanım süreleri daha uzun ancak maliyeti de fazladır. Bu nedenle hidrolik baş pervaneler daha çok ticari teknelerde ve DC’nin kullanılamayacağı 30 metre üzerindeki yatlarda kullanılır. Tabii ki teknede hazır bir hidrolik merkez varsa, ırgatı ve başka ekipmanları bu sistemle çalışıyor ve yeterli kapasitede pompaları mevcutsa 20-25 metre boyda bile hidrolik manevra pervanesi tercih edilebilir. Başta da söylediğimiz gibi, bunların tümü tekne sahibinin taleplerine ve teknenin özelliklerine, kullanım şekline göre belirlenir.

Hangi güçte manevra pervanesi takılacağı ise teknenin rüzgâr alanı (tuttuğu rüzgâr) ve tünelin konulacağı nokta belirlendikten sonra hesaplanır. Genelde teknenin 22-23 knot’a karşı kafayı çevirebileceği güçte manevra pervanesi uygulanır ancak asıl önemli olan, teknenin kullanım amacı ve seyir yapılacak bölgenin genel rüzgâr durumudur. Örneğin ticari teknelerde hem yanaşma çabuk tamamlansın hem de motor yorulmasın diye daha güçlü manevra pervaneleri hesaplanır. Hava şartları sert olan bölgelerde teknenin 30 knot’a kadar rüzgarlarda kafayı çevireceği sistemler uygulanabilir. Dolayısıyla tekne sahiplerinin seyir bölgesi, şartları ve diğer detayları paylaşarak tedarikçinin doğru hesap yapmasını sağlaması önemlidir. 

Şunu da belirtelim; baş ve kıç pervane olarak bahsetsek de her ikisi de aynı manevra pervanesidir, farklı olan yalnızca tüneldir ve farklı montaj tekniğiyle yerlerine sabitlenirler. Baş ve kıç manevra pervaneleri birlikte kullanıldığında sadece birinin kullanılmasına oranla çok daha verimli ve rahat manevra ve hareket imkanı sağlar. Özellikle dar alanlı marinalara park etmek için baş ve kıç manevra pervanelerinden birlikte istifade ederek, normal koşullarda zor olacak park sürecini çok daha rahat bir hale getirebilirsiniz.



Nasıl monte edilir?
Tünelli baş pervanesinde ilk karar verilmesi gereken şey tünelin konumudur. Pervanenin monte edileceği yerde her iki bordaya da tünel çapına uygun birer delik açılır. Buraya yerleştirilecek tünelin orijinal olması, suyun akışını bozmaması gerekir. Tünelin kalitesi de verim açısından önemlidir. Orijinal tünelin manevra pervanesi tedarikçisinden alınmasında fayda var. Zira piyasada satılan formu bozuk tüneller pervanede verim kaybına neden olacağından kesinlikle kullanılmamalıdır.

İyi verim alabilmek için tünelin mümkün olduğunca pruvaya yakın konumlandırılması önemlidir. Öte yandan tünelin üst noktasından teknenin su hattına, en az bir tünel çapı kadar mesafe bırakılması da gerekir. Eğer mesafe az olursa, yani su hattına fazla yakın olursa pervane ihtiyacı olan suyu alamayıp ‘çürük su’ yapar, yani su ile birlikte hava emer. Bu da verimi düşürüp gürültülü çalışmaya sebep olduğu gibi sisteme zarar da verir. Kıç pervaneler için de aynanın ortasında, yine su hattının pervane çapı kadar altına yerleştirilecek kadar alana ihtiyaç vardır.

Yanlış montajdan kaynaklanan bir diğer problemse tünel kenarlarının köşeli bırakılmasından kaynaklanan ve dolayısıyla motor çalışırken oluşan kavitasyondur. Tünel kenarları su emişine uygun olmadığı zaman motor yüksek devirlere çıktığından ve ihtiyacı olan suyu alamadığından, suyun içinde hava kabarcıkları oluşur. Yine verim düşer, gürültü ortaya çıkar. Tünel kenarlarındaki uygunsuz yüzeylerin sebep olduğu kavitasyon pervanede yüzde 30-40’a kadar verim kaybına neden olur.

Montaj bitince tünel kenarlarının tünel çapının yüzde 10’u kadar yuvarlatılması gerekir ki suyu rahat emsin ve kavitasyon yapmasın. Ayrıca teknenin pruvasından bakıldığı zaman tünelin içinin görünmemesi gerekir. Zira tünel yanakları suya karşı direnç gösterir ve teknenin süratini keser. Bunu önlemek için tünelin ön tarafına teknenin gövde yapısına uygun bir dolgu yapmak, arka tarafını biraz tıraşlamak ya da her iki tarafı dengeli bir şekilde ayarlamak gerekir. Teknede büyükçe bir değişiklik diyebileceğimiz bu işlemde yapılacak fiber, epoksi ve boya işleri de titizlik ve uzmanlık ister.

Dıştan takma manevra pervaneleri ise montajda büyük bir kolaylığa sahiptir; teknede büyük bir delik açmadan takılabildiği için oldukça pratiktir. Ayrıca diğerlerine göre baş tarafa daha yakın monte edilebilmesi (daha az derinliğe ihtiyaç duyduğu için) sayesinde daha az motor gücüyle daha iyi verim alınır. Bu tip manevra pervanelerinin dezavantajı, fiyatının tünelli modellere göre daha yüksek olmasıdır. Öte yandan montaj maliyeti daha azdır. Fakat motoru su altında olduğu için, tamir gerektiğinde teknenin karaya çekilmesi gerekir. Tünel tipi ve katlanır tip manevra pervaneleriyse, motorları içerde olduğundan daha kolay onarılır. Sadece arıza sualtı elemanlarındaysa tekneyi karaya çekme ihtiyacı doğar.

Bütün bu işlemleri özet olarak anlattığımızda bile ortaya çıkan şudur ki; manevra pervanesi montajı her motor ustası veya elektrikçinin yapabileceği bir iş değildir. Ustanın bu konuda eğitim almış olması önemlidir, çünkü manevra pervanesi montajı, birden fazla uzmanlığı birleştiren bir uygulamadır.

Manevra pervanelerinin hızı yarım knot kadar azalttığı söylenir ancak sürtünmeye sebep olmayacak şekilde yapılan iyi bir montajda hıza hiçbir etkisi olmaz. Tünel ağızlarında sürtünmeye yol açacak yerler oluştuysa, karina yapısını bozmayacak bir dolgu çalışmasıyla akışı bozmayacak bir hale getirilmesi önemlidir. Motor yatlarda, planing sırasında baş tarafta yer alan pervane su üzerine çıkacağından zaten böyle bir etki olmaz.



Elektrik bağlantısı
Pervane ve motor montajının ardından, kablolarla akülere bağlantı yapılır. Teknede yeterli kapasitede akünüz yoksa ilave akü koymak gerekir. Manevra pervaneleri ilk çalıştırmada yüksek akım çektikleri için kullanılacak akülerin yüksek demeraj akımlarına uygun olmaları gerekir. Aküleri yerleştirdiğimiz yer de çok önemlidir. Manevra pervanesine yakın konumlandırmak enerji kaybını azaltır. Akü ile manevra pervanesi arasındaki güç kablolarının doğru çapta olmaması halinde ise sistem gerekli akımı alamaz, kablolar ısınır ve erimeye başlar. Sigortanın manevra pervanesinin gücüne uygun ve yüksel demeraj akımlarına dayanıklı olması da özen gösterilmesi gereken bir başka konu. Onun için bu tip ürünlerin paket olarak tedarikçi firmalardan alınmasında fayda var.

Elektrik tesisatındaki en önemli noktalardan biri de kablo uçlarının iyi izole edilip sıkılmasıdır. Gevşek kalan ya da doğru bağlanmayan kablo uçları, aşırı ısınmaya ve verim düşmesine neden olur.

Son olarak motordan çıkan kablolar, kumanda mahalline yerleştirilecek joystick’e bağlanarak sistem çalışır hale getirilir. Tünelli ve katlanır (Retractable) model manevra pervanelerinin montaj işlemi hava şartlarına göre 3 ila 7 gün kadar sürer. Dıştan takma modellerin montajı ise 1-2 günde yapılır.

Manevra pervanesi kullanırken dikkat edilmesi gerekenler
•    Teknenin baş tarafına yakın canlı varsa kesinlikle çalıştırmayın. Manevra pervanesi bir anda çok yüksek hızda çalıştığı için suda çekim kuvveti yaratır, bu da tehlikeli sonuçlara yol açabilir.
•    Manevra pervanesinin motor bölmesine yakın yanıcı madde, kolay alev alabilecek malzemeler bulundurmayın.
•    Manevra pervanesi kullanılmadığı zamanlarda joystick’i de kapalı tutun; çocukların oynaması veya çarpma durumunda kazaya sebep olabilir.
•    Tekneden ayrılırken manevra pervanesinin ve çalışmayan diğer tüm donanımın sigortalarını kapalı tutun.
•    Pervane suda değilken kesinlikle çalıştırmayın. Pervane boşa döndüğünde mukavemet görmediği için motor kısa sürede çok yüksek devirlere çıkar ve zarar görebilir. Bu yüzden montaj sırasında bile, sadece kontrol için en fazla 1 saniye çalıştırılır.
•    Manevra pervanesi çalışırken yakınında tonoz halatı veya yüzen cisim varsa dikkat etmek gerekir; pervane bunları emerse zarar görebilir.

 

---

R E K L A M